Ben-Hur

اخیراً سریالی برای شبکه ی دو نوشته ام به نام بن حور که اخبارش هم در رسانه های مختلف منتشر شده است و همان طور هم که انتظار داشتم نشریات و خبرگزاری ها اغلب یا آن را رأساً به شکل آشنای بن هور «ویرایش » کرده اند یا از تبدیل «ه» به «ح» شگفت زده شده اند. طبعاً همان طور که پیداست من به عنوان نویسنده ی این سریال از انتخاب چنین اسمی برای کارم مقصودی داشته ام و آن کمک به تصحیح یک اشتباه املائی ی جمعی ی تاریخی ست. ماجرا از این قرار است که بن حور یکی از مشهورترین اسامی عبری در میان یهودیان سراسر جهان است و در کتب فارسی و عربی هم تا پیش از اکران فیلم مشهور ویلیام وایلر در ایران، آن را به همین صورت می نوشته اند. بن حور به لحاظ تاریخی نام یکی از دوستان حضرت موسا بوده و به لحاظ لغوی به معنای «سفید رنگ» است که کنایه و اشارتی ست به پاکی. حور، حوری، حورا و اسم های عربی- عبری (سامی) از این دست همه با هم هم خانواده اند، چنان که واژه ی عربی ی حوری که نام موجودات مؤنث بهشتی ست به معنای «زنی ست با چشم های سفید». بنابر این پیداست که نام فیلم ویلیام وایلر بن حور است و نه آن طور که مشهور است بن هور. در گوگل هم اگر هر دونام را سرچ کنید به دونتیجه ی متفاوت می رسید، در حالت اول به دنیایی از منابع عربی و عبری می رسید که یا درباره ی بن حور مشهور تاریخی هستند یا درباره ی کسانی که چنین نامی دارند یا درباره ی فیلم وایلر به این دو زبان، اما با جست و جوی این املاء از بن هور تنها به منابعی سینمایی درباره ی این فیلم به زبان فارسی دسترسی پیدا خواهید کرد.

بن حور یک اسم خاص عبری و عربی ست و قاعدتاً نمی توان آن را به صورتی فارسی تر نوشت چنان که پیش از این با واژه های طناب و بلیط و طهران و امثال آن چنین کرده ایم و با ت زیباتر نوشته ایم شان. پس ریشه ی این غلط املائی ی تاریخ سینمای ایران در کجاست؟ آیا مترجمان فیلم در آن روزگار سواد کافی برای نوشتن املای صحیح آن نداشته اند؟ یا در سینمای ایران هیچ کس نبوده است که دست کم یک بار کتاب مقدس را خوانده باشد و با املای صحیح این کلمه آشنا بوده باشد؟ گمانم هیچ کدام از این حدس گمان ها درست نیست. قضیه احتمالاً خیلی ساده تر و جالب تر از این حرف هاست. پوستر اصلی فیلم بن حور یا همان بن هور معروف را حتماً یادتان هست، نام فیلم به صورت دوکلمه ای که تشکیل دهنده ی دو دیوار هستند روی هم سوار شده است و حرف “B” ی انگلیسی در ابتدای نام فیلم خودنمائی می کند. پوستر ایرانی فیلم هم درست از روی پوستر انگلیسی ی آن بازسازی شده است و به همین دلیل و برای یافتن یک اِلِمان مشترک تصویری در هر دو پوستر، گرافیست محترم حرف ح را به ه تبدیل کرده است تا دو چشم ه یادآور دو چشم کلمه ی “B” ی انگلیسی باشد. باید اعتراف کرد که ایده ی گرافیکی خوبی ست حتا اگر منجر به تغییر املای یک کلمه ی با هویت شده باشد.

به طراح پوستر ایرانی فیلم بن حور شاید نتوان خرده ای گرفت یا حتا به پخش کنندگان آن که فیلم را به همین شکل عرضه کرده اند، اما عجیب نیست که در همه ی این سال ها که از ساخته شدن این فیلم می گذرد هیچ کس پیدا نشده تا این غلط فاحش را تذکر دهد؟ فیلم بن هور حق دارد و باید با همین دو چشم به حیات جاودانه اش ادامه دهد، این اتفاق در موارد دیگر هم می تواند رخ بدهد و در صورتی که منطق گرافیکی داشته باشد هیچ ایرادی هم ندارد، اما گمانم باید مراقب سواد جامعه هم بود و یک غلط را چنان مصطلح نکرد که وقتی پس از چهل سال شکل درست کلمه را می نویسی حتا نخبگان جامعه هم املای صحیح برای شان تازگی داشته باشد.

پی نوشت: این یادداشت در شماره ی 365 (مرداد 1386) مجله فیلم چاپ شده است.

نویسنده: علیرضا معتمدی

منبع: وبلاگ علیرضا معتمدی